Chalin ta kiñe füxa zugu. Femgechi mew kuyfitu azkünurkefuy ta chalichen zugu ta che. Chalin mew ekuchegekey ka wülgekey kiñe küme zugu feyti chi che jowpelu ta chalin, fey ka wiñolzugukey kam wiñolchalikey.
Kom che mülelu tüfa chi naq mapu mew niey kishu ta ñi az chaliwün. Fey mew pu gringo "hello" kam "good morning" feypiwkey egün, pu aymara "kunamaksta" feypiwkey, pu italiano "ciao" feypiwkey, pu wigka "hola" kam "buenos días" feypiwkey, pu warani "maitei", pu frances "Bonjour", pu israelita "shalom" feypiwkey, femgechi mew kom che, ixo fij ka xipa che, ixo kom che küf niey ta ñi az chaliwün. Chumgechi ta ñi az mogen ta che, fey mew ka femgechiley ta ñi chalin.
Fey mew mapuche ka niey kishu ta ñi az chalichen. Fey "küme chalilmi, zoy küme ekugerpuaymi", pigekey.
Fey fewla kimayiñ ta kiñe chalin mapunzugun mew.
Mapunzugun mew fijke chalin ta müley. Mapunzugun mew feyti chi chalin xokituley reke.
Fey mew müley ta manküwüluwün ka feyti chi re chalin pigechi.
manküwüluwün chalin |
- Mari mari + (che) : feyta mew amukey ta manküwüluwün.Müte kimniegekey tüfa chi chalin. Welu kishutu amukelay ta mari mari, rumel inalekey ta kiñe qüy che. Fey mew wechulniegey ta chalin: chaliwle xaf wentru fey amuy ta kiñeke xokiñ chalin zugu. Chaliwle xaf zomo fey ta amukey ka xokiñ chalin zugu. Chaliwle kiñe wenxu egu kiñe zomo ka fey wechulniegey ta chalin. Fewla kimafiyiñ kiñeke welukentu chalin:
- xaf wenxu: mari mari peñi, mari mari chaw, mari mari chachay / chacha.
- xaf zomo: mari mari lamgen, mari mari ñaña, mari mari papay
- wenxu egu zomo: mari mari chaw, mari mari lamgen.
- 2. Man Küwü: feyta kiñe xokiñ manküwülüwün chalin. Feyta mew re man küwü piekey ta che.. Fey ta chi chalin zoy ajküñmagekey ta gulu mapu mew, xüf xüf mapu mew mülelu Comuna de Padre las Casas, IX Región de la Araucanía mew.
- Re Chalin: Feyta chi xokiñ chalin mew amukelay ta küwü, fey re zugun mew müten amukey. Fey mew weluyu piwkey ta che, ziwpayu ka piwkey. Feyta chi xokiñ chaliwün xipakey rüpü mew.