kimpapeyüm zugu

¿Ayüafuymi mi kejuntukupayael?

Fey, tüfa chi die.augen@gmail.com chi koreo werküafimi ta mi zugu, kam ta mi ramtun. Fey mew wiñolzuguwayiñ kishu mi koreo mew.

¿Ayüafuymi mi kejuntukuael ñi wüxampüramgeal ta mapunche wikipedia?

lunes, 20 de diciembre de 2010

Kim Chalial

Chalin ta kiñe füxa zugu. Femgechi mew kuyfitu azkünurkefuy ta chalichen zugu ta che. Chalin mew ekuchegekey ka wülgekey kiñe küme zugu feyti chi che jowpelu  ta chalin, fey ka wiñolzugukey kam wiñolchalikey.

Kom che mülelu tüfa chi naq mapu mew niey kishu ta ñi az chaliwün. Fey mew pu gringo "hello"  kam "good morning" feypiwkey egün, pu aymara "kunamaksta" feypiwkey, pu italiano "ciao" feypiwkey, pu wigka "hola" kam "buenos días" feypiwkey, pu warani "maitei", pu frances "Bonjour", pu israelita "shalom" feypiwkey, femgechi mew kom che, ixo fij ka xipa che, ixo kom che küf niey ta ñi az chaliwün. Chumgechi ta ñi az mogen ta che, fey mew ka femgechiley ta ñi chalin.

Fey mew mapuche ka niey kishu ta ñi az chalichen. Fey "küme chalilmi, zoy küme ekugerpuaymi", pigekey.

Fey fewla kimayiñ ta kiñe chalin mapunzugun mew.

Mapunzugun mew fijke chalin ta müley. Mapunzugun mew feyti chi chalin xokituley reke. 

Fey mew müley ta manküwüluwün ka feyti chi re chalin pigechi.

manküwüluwün chalin
Manküwüluwün mew amukey feyti chi maneluwün zugu, feyta ta kiñe küme zugu. Xawülu epu, küla che, tunten chi, fey manküwüluwkey egün. Fey mew fewla kimayiñ chem manküwüluwün chalin mülekey ka chem zugu mew manküwüluwkey ta che mapunche kimün mew:

  1. Mari mari + (che) : feyta mew amukey ta manküwüluwün.Müte kimniegekey tüfa chi chalin. Welu kishutu amukelay ta mari mari, rumel inalekey  ta kiñe qüy che. Fey mew wechulniegey ta chalin: chaliwle xaf wentru fey amuy ta kiñeke xokiñ chalin zugu. Chaliwle xaf zomo fey ta amukey ka xokiñ chalin zugu. Chaliwle kiñe wenxu egu kiñe zomo ka fey wechulniegey ta chalin. Fewla kimafiyiñ kiñeke welukentu chalin:  
  • xaf wenxu: mari mari peñi, mari mari chaw, mari mari chachay / chacha.
  • xaf zomo: mari mari lamgen, mari mari ñaña, mari mari papay
  • wenxu egu zomo: mari mari chaw, mari mari lamgen. 
  1. 2. Man Küwü: feyta kiñe xokiñ manküwülüwün chalin. Feyta mew re man küwü piekey ta che.. Fey ta chi chalin zoy ajküñmagekey ta gulu mapu mew, xüf xüf mapu mew mülelu Comuna de Padre las Casas, IX Región de la Araucanía mew.
  2. Re Chalin: Feyta chi xokiñ chalin mew amukelay ta küwü, fey re zugun mew müten amukey. Fey mew weluyu piwkey ta che, ziwpayu ka piwkey. Feyta chi xokiñ chaliwün xipakey rüpü mew.




domingo, 19 de diciembre de 2010

Kiñe Poyenkechi Chalin

Mari mari pu peñi, pu lamgen egün / peñi küf, lamgen küf., 
kom che küf ayülu, yenielu kam piwkentukuyenielu ta mapun kewüh. 

  Wünelu mew may ta chaliwayiñ, fey mew kiñe poyenkechi  mari mari pikünowayiñ ka "kümey ta mi mülepan ta tüfa mew" feypiwayiñ. Küme jowgeymi faw mew, chew ta azkintufalgey kiñeke kimün zugu ñi amulekayal ta mapunzugun ka ñi zoy kimgerpual ta mapun kewüh. Faw ta pepi chijkatuaymi, papiltuaymi mapunzugun mew.

  Fachi antü may konayiñ tüfa chi zugu mew blog pigechi, ta yiñ wüxampüramal ta mapuzugun, mapunzugun, mapuchezugun kam chedugun ka pigelu.

  Fey pewmagen may küme jowaymi ta tüfa chi "blog zugu", kejual ta pu che kimelmapunzugupelu kam ayülu ñi kim mapunzugurpual.

  Pewmagen küme amulekape ta tüfa chi zugu peñi, lamgen, eymi mülepaymi ta tüfa.  Pewkülekayayiñ pu peñi, pu lamgen.